Zamek Lipowiec w Babicach oddział Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie

Na terenie rezerwatu przyrody, na stromym wapiennym wzgórzu porośniętym majestatycznymi bukami piętrzą się ruiny zamku Lipowiec.
W ciągu wieków warowania zmieniała swój wygląd, przeznaczenie i przynależność. Kamienne i surowe mury kojarzą się ze średniowieczem, ale obecna forma zamku to głównie wynik przebudowy w czasach nowożytnych, zwłaszcza w XVIII w. Widoczny ślad gotyku to wystająca ponad korony drzew cylindryczna wieża. W 1242 r. biskup krakowski Prandota przejął Lipowiec wraz z okolicznymi wsiami - dało to początek długiej przynależności zamku do dóbr biskupich zwanych później kluczem lipowieckim.
Prawdopodobnie staraniem Prandoty powstał gródek drewniano-ziemny strzegący dróg z Krakowa na Śląsk. 

Na przełomie XIII i XIV w. bp Jan Muskata zbudował murowany zamek złożony z potężnej kamiennej wieży, bramy i trudnych do odczytania fortyfikacji, w obrębie których wykuto studnię.
Lipowiec był jednym z najmocniejszych punktów obronnych podczas wojny pomiędzy Łokietkiem a zwolennikami Wacława II i bpa Muskaty. Kolejnym znaczącym dla zamku etapem były rządy biskupów Wojciecha Jastrzębca (1412-23) i Zbigniewa Oleśnickiego (1423-55). Zapewne im zawdzięczamy rozbudowę: obudowanie wieży oraz postawienie budynków wokół dziedzińca. Na ten okres datuje się także powstanie murów obwodowych tworzących z zespołem przedbramia obwód zamknięty. Podwyższono także wieżę wyposażając ją w dwie działobitnie oraz taras ze strzelnicami na szczycie. W XVI w. Lipowiec zaczął oddalać się od roli twierdzy wchodząc coraz bardziej w rolę więzienia i rezydencji biskupiej. Gorący czas reformacji wiąże się z uwięzieniem w 1550 r. słynnego reformatora religijnego Franciszka Stankara.    
W 1629 r. zamek uległ spaleniu. Odbudowy podjął się bp Jakub Zadzik w latach 40. XVII w. 
W tym samym czasie rozpoczął się proces pozbawiania zamku funkcji rezydencjonalnej, którą przejął zbudowany u stóp wzgórza wygodny drewniany dwór. Zamek stracił również prawie całkowicie znaczenie militarne. W 1655 r. bez trudu opanowali go Szwedzi i założyli w nim kwaterę dla gen. Pawła Würtza, który na odchodnym podpalił budowlę zamieniając ją na dziesiątki lat w ruinę. Wiosną 1656 r. pod zamkiem rozegrała się potyczka Szwedów z oddziałami polskimi dowodzonymi przez rotmistrza Kaspra Kasprzyckiego. W 1683 r. zamek lipowiecki świadkował doniosłemu wydarzeniu, jakim był przejazd Jana III Sobieskiego wraz z orszakiem i częścią armii na odsiecz Wiedniowi. Wziąwszy pod uwagę poziom zniszczeń na zamku po potopie, należy założyć, że król z Marysieńką i jej damami dworu spędzili noc w wygodnym dworze zbudowanym przez bpa Zadzika. W 1732 r., decyzją bpa Felicjana Szaniawskiego na zamku został założony dom poprawy dla duchownych. Przebudową i dostosowaniem do nowych potrzeb zajął się w kolejnych latach bp Andrzej Załuski (prace zakończono w 1758 r.). Na pierwszym piętrze pomieszczono cele więzienne oraz pokoje mieszkalne dla duchownych biorących udział w rekolekcjach lub odprawiających dobrowolną pokutę. Na drugim piętrze ulokowano apartamenty biskupie, co świadczy o przywróceniu budowli funkcji rezydencjonalnej. W 1789 r. zamek przeszedł na własność skarbu państwa polskiego, a w 1802 r. został upaństwowiony na rzecz Austrii. W 1809 r. kolejny pożar strawił dachy wraz ze stropami II piętra – od tego momentu postępowało już tylko niszczenie. W połowie XIX w. zamek trafił w ręce prywatnych właścicieli, w tym od 1868 r. słynnego pruskiego przedsiębiorcy hrabiego Guidona Henckel von Donnersmarcka – człowieka bardzo bogatego, który jednak nie planował odbudowy warowni, chociaż odwiedzał ją często i snuł się wśród ruin. Po II wojnie światowej zamek upaństwowiono. W latach 1961-1975 trwały prace mające na celu przekształcenie Lipowca w trwałą ruinę przystosowaną do zwiedzania.

Zobacz pozostałe Oddziały Muzeum